Kresomózgowie parzyste

  1. Płaszcz
  2. Jądra podstawowe
  3. Istota biała półkul
  4. Komory boczne

Na półkuli wyróżniamy trzy powierzchnie: powierzchnię górno boczna półkuli, powierzchnię przyśrodkową półkuli i powierzchnię dolna półkuli. Ponadto występują tam trzy brzegi: brzeg górny, czyli górno-przyśrodkowy, brzeg dolny, czyli dolno-boczny, brzeg przyśrodkowy, czyli dolno-przyśrodkowy, oraz trzy bieguny: biegun czołowy, potyliczny i skroniowy.

Płaszcz

Płaszczem nazywamy istotę szarą okrywającą półkule, stanowiąca ich zewnętrzną część. 90 % płaszcza składa się z 6 warstw komórek nerwowych, jest to płaszcz nowy, zwany również homogenetycznym. Pozostałe 10 % to prapłaszcz lub płaszcz dawny, zwany również heterogenetycznym, zbudowany z mniejszej liczby warstw komórek nerwowych. Do płaszcza zaliczamy korę mózgu, wyspę, hipokamp oraz węchomózgowie.

Kora mózgu

Kora mózgu pokrywa cała powierzchnię górno- boczna, prawie całą powierzchnię dolną i około polowy powierzchni przyśrodkowej półkuli. Zbudowana jest z około 9 miliardów komórek nerwowych. Mimo tak dużej ilości neuronów liczba rodzajów komórek, z których jest zbudowana, jest mała. Dominują komórki piramidalne, komórki gwieździste oraz komórki wrzecionowate. Równolegle do powierzchni kory biegnie niewielka liczba włókien nerwowych bardzo dobrze wykształconych, uwidaczniając się jako pasma istoty białej zwane prążkami Vice d'Azyra. Kora mózgowa tworzy na powierzchni mózgu liczne fałdy. Gdyby można rozprostować i wygładzić zajęła by powierzchnię około 2000 cm3 i grubość w granicach 1,5-5 mm. Główna rolę w podziale kory na płaty odgrywają trzy głębokie bruzdy: Bruzda środkowa przebiegająca na powierzchni górno-bocznej od połowy brzegu górnego półkuli, ku dołowi przodowi. Bruzda boczna przebiegająca na powierzchni górno-bocznej od dołu bocznego ku górze i tyłowi. Bruzda obręczy występuje na powierzchni przyśrodkowej półkuli, otacza od wewnątrz zakręt obręczy, w jej przedłużeniu ku tylowi występuje bruzda podciemieniowa.
Korę mózgu dzielimy na cztery płaty:
Płat czołowy jest ograniczony od tyłu przez bruzdę środkową, od dołu przez bruzdę boczną, a od strony przyśrodkowej oddziela go szczelina podłużna mózgu. Na powierzchni górno-bocznej do przodu od bruzdy środkowej znajduje się bruzda przedśrodkowa, ograniczająca od przodu zakręt. Najczęściej nie dochodzi ona do powierzchni przyśrodkowej półkuli. Prostopadle do zakrętu przedśrodkowego leżą trzy zakręty czołowe : górny, środkowy i dolny. Oddzielone są one od siebie dwiema bruzdami czołowymi : górną i dolną. Zakręt czołowy górny, widoczny na powierzchni przyśrodkowej półkuli nosi nazwę zakrętu czołowego przyśrodkowego. W obrębie zakrętu czołowego środkowego dość często występuje dodatkowa bruzda czołowa środkowa i wtedy na powierzchni wypukłej półkuli widoczne są cztery zakręty czołowe. Zakręt czołowy dolny jest ograniczony od dołu pniem bruzdy bocznej i początkowym odcinkiem jej gałęzi tylnej, od tyłu bruzdą przedśrodkową, u góry bruzdą czołową dolną; ku przodowi bez wyraźnej granicy łączy się z zakrętem czołowym środkowym. Na powierzchni dolnej w obrębie płata czołowego znajdują się : bruzda węchowa, jej tylny koniec rozdwaja się ograniczając trójkąt węchowy; bruzdy oczodołowe. Na dolnej powierzchni płata czołowego znajdują się także zakręty : prosty, zakręty oczodołowe, oddzielone od siebie bruzdą węchową. Z kolei na powierzchni przyśrodkowej znajdują się : część przednia płacika okołośrodkowego i wspomniany już zakręt czołowy przyśrodkowy.
Płat ciemieniowy zajmuje część powierzchni górno-bocznej i przyśrodkowej półkuli. Na powierzchni górno- bocznej ograniczony jest przez bruzdę środkową, bruzdę boczną. Na powierzchni przyśrodkowej ograniczony jest od dołu przez bruzdę obręczy i bruzdę podciemieniową, od przodu przez płacik okołoośrodkowy, a od tyłu przez bruzdę ciemieniowo- potyliczna. Równolegle do bruzdy środkowej biegnie bruzda zaśrodkowa. U góry dochodzi do górnego brzegu półkuli, a u dołu najczęściej łączy się z gałęzią tylną bruzdy bocznej. Pomiędzy bruzdą środkową, a zaśrodkową znajduje się zakręt zaśrodkowy. W dolnym odcinku bruzdy zaśrodkowej rozpoczyna się bruzda śródciemieniowa, biegnąca łukowato ku tyłowi, dochodząca do tylnego brzegu półkuli. W pobliżu bruzdy ciemieniowo-potylicznej przechodzi w bruzdę potyliczną poprzeczną. Bruzda śródciemieniowa odgranicza od siebie dwa płaciki ciemieniowe : dolny i górny. W płacik ciemieniowy dolny wcinają się dwie bruzdy pośrednie, pierwsza i druga. Pierwsza dzieli płacik ciemieniowy dolny na dwie części : przednią, która układa się wokół końcowego odcinka gałęzi tylnej bruzdy bocznej, tworząc zakręt nadbrzeżny oraz tylną, która otacza tylny odcinek bruzdy skroniowej górnej i tworzy zakręt kątowy. Na powierzchni przyśrodkowej do płata ciemieniowego należą : część tylna płacika okołośrodkowego, oddzielona przez część brzeżną bruzdy obręczy od tzw. przedklinka. Płacik okołośrodkowy jest ograniczony : od tyłu przez część brzeżną bruzdy obręczy; od dołu przez bruzdę obręczy; od przodu : niestale występująca bruzda okołośrodkowa; ku górze sąsiaduje z brzegiem górnym półkuli przechodząc w zakręty przed- i zaśrodkowy. Przedklinek jest ograniczony : z przodu przez część brzeżną bruzdy obręczy, z tyłu przez bruzdę ciemieniowo-potyliczną, od dołu przez bruzdę podciemieniową, od góry przez brzeg górny półkuli.
Płat potyliczny zajmuje część tylną wszystkich powierzchni półkuli ku tyłowi do bruzdy potylicznej poprzecznej i do bruzdy ciemieniowo potylicznej. Na powierzchni górno-bocznej zakręty i bruzdy nie mają stałego przebiegu. Z trudem daje się wyróżnić bruzdy potyliczne : górną i dolną, oddzielające od siebie zakręty potyliczne : górny, środkowy i dolny. Na powierzchni przyśrodkowej widoczny jest klinek. Klinek jest ograniczony : od przodu przez bruzdę ciemieniowo-potyliczną, od dołu przez bruzdę ostrogową i wreszcie od tyłu przez brzeg górny półkuli. Na granicy powierzchni przyśrodkowej i podstawnej płata leży zakręt językowaty. Od zakrętu wrzecionowatego (potyliczno-skroniowego przyśrodkowego) zakręt językowaty oddzielony jest bruzdą poboczną.
Płat skroniowy na powierzchni górno- bocznej jest ograniczony bruzda boczną i bruzdą potyliczną poprzeczną oraz brzegiem dolnym półkuli a na powierzchni bocznej rozciąga się bocznie w stosunku do bruzdy hipokampa. Na jego powierzchni znajdują się bruzdy skroniowe : górna i dolna, które rozdzielają trzy zakręty skroniowe : górny, środkowy i dolny. Zakręt skroniowy górny jest ograniczony od góry bruzdą boczną, od dołu przez bruzdę skroniową górną, do przodu przechodzi w biegun skroniowy, a ku tyłowi przedłuża się w zakręty płacika ciemieniowego dolnego. Na powierzchni górnej zakrętu skroniowego górnego znajdują się zakręty skroniowe poprzeczne. Zakręt skroniowy środkowy jest ograniczony przez bruzdy skroniowe górną i dolną, ku przodowi łączy się z zakrętami skroniowymi : górnym i dolnym w biegunie skroniowym, natomiast ku tyłowi przedłuża się w zakręty płacika ciemieniowego dolnego i płata potylicznego. Z kolei zakręt skroniowy dolny leży poniżej bruzdy skroniowej dolnej, przechodząc wzdłuż brzegu dolnego półkuli na powierzchnię dolną, zmieniając nazwę na zakręt skroniowo-potyliczny boczny.

Wyspa

Wyspa lub płat wyspowy jest to część płaszcza półkuli mózgu, znajdująca się na dnie bruzdy bocznej i przykryta zakrętami sąsiadujących płatów : czołowego, ciemieniowego i skroniowego, zwanych wieczkami. Wyróżniamy wieczka: czołowe - utworzone przez część oczodołową i trójkątną zakrętu czołowego dolnego, czołowo-ciemieniowe - utworzone przez część wieczkową zakrętu czołowego dolnego oraz dolne odcinki zakrętów : przedśrodkowego i zaśrodkowego, jak również dolny odcinek płacika ciemieniowego dolnego, skroniowe - utworzone jest przez zakręt skroniowy górny oraz zakręty skroniowe poprzeczne. Wyspa ma kształt trójkąta, podstawą skierowanego przyśrodkowo, a wierzchołkiem bocznie i do przodu. Wyspę otacza bruzda okólna przerwana w przednio-dolnym odcinku. W miejscu tym biegun wyspy przechodzi w gładką powierzchnię prążka węchowego bocznego, tworzącego próg wyspy. Na powierzchni wyspy wyróżnia się w części przedniej 3-4 zakręty krótkie, oddzielone bruzdą środkową od części tylnej zawierającej zakręt długi.

Hipokamp

Hipokamp lub zespół hipokampa, stanowi część płaszcza, która przez bruzdę hipokampa zostaje wpuklina do rogu dolnego komory bocznej tworząc tam wyniosłość. Część przednia hipokampa to stopa hipokampa tylna to strzępek hipokampa. Powierzchnia dokomorowa stopy pokryta jest korytem- wiązka włókien nerwowych. Zbudowany jest głównie z komórek piramidalnych ułożonych w 4 polach.

Węchomózgowie

Węchomózgowie występuje na powierzchni dolnej i przyśrodkowej półkuli składa się z części obwodowej i części środkowej, czyli korowej. Do części obwodowej należą opuszka węchowa, pasmo węchowe i trójkąt węchowy. Obwodowa część składa się głównie z włókien nerwowych, przewodzących bodźce węchowego części korowej. Najważniejszymi składnikami części środkowej węchomózgowia są: zakręt obręczy i jego cień, zakręt tasiemeczkowaty i zakręt zębaty.

Jądra podstawowe

Jądrami podstawowymi zwanymi również jądrami kresomózgowia nazywamy skupiska istoty szarej w obrębie kresomózgowia parzystego. Zaliczamy do nich: ciało prążkowane, przedmurze, ciało migdałowate.
Ciało prążkowane jest największym spośród jąder podstawowych. Dzieli się na jądro ogoniaste i jądro soczewkowate. Obie składowe są oddzielone od siebie przez szerokie pasmo istoty białej. Jądro ogoniaste leży niemal na całej długości w ścianie komory bocznej, między wyściółką a torebką wewnętrzną. Stąd wyróżniamy powierzchnie : komorową i torebkową. Jądro ogoniaste składa się z głowy, trzonu i ogona. Głowa wpukla się do rogu przedniego komory bocznej; w tylno-górnym odcinku zrasta się z torebką wewnętrzną; w przednio-dolnym łączy się z boczną częścią jądra soczewkowatego. Trzon ogranicza część środkową komory bocznej, między wzgórzem i prążkiem krańcowym od strony przyśrodkowej, a promienistością ciała modzelowatego i pęczkiem podspoidłowym od boku. Od dołu przylega do niego część nadsoczewkowa torebki wewnętrznej. Bocznie od ciała kolankowatego bocznego jądro ogoniaste przechodzi w ogon ograniczający od góry i boku róg dolny komory bocznej. Od jądra soczewkowatego oddziela go część za- i podsoczewkowa torebki wewnętrznej. Z przodu koniec ogona jądra ogoniastego łączy się z ciałem migdałowatym. Reasumując : głowa leży w płacie czołowym, trzon w ciemieniowym, a ogon w płacie skroniowym. Jądro soczewkowate składa się z dwóch części : przyśrodkowej - gałki bladej i bocznej skorupy, które podzielone są przez gałka blada. Gałka blada jest oddzielona od skorupy przez blaszkę rdzenną boczną. Natomiast blaszka rdzenna przyśrodkowa dzieli gałkę bladą na część przyśrodkową i boczną. Ponadto gałka blada łączy się obukierunkowo z jądrem niskowzgórzowym. Większość włókien wychodzi z części przyśrodkowej gałki bladej, otacza od dołu torebkę wewnętrzną i przednią część odnogi mózgu w postaci tzw. pętli soczewkowej. W powierzchnie dolną jądra soczewkowatego wciska się spoidło przednie, wytwarzając kanał Gratioleta, dzieląc ja na część przednią i tylnią.
Przedmurze jest wąskim pasem istoty szarej o grubości 1-2 mm. Leży między jądrem soczewkowatym a wyspą. Od jądra soczewkowatego oddziela go torebka zewnętrzna, a od wyspy torebka ostatnia. Ze wglądu na różnice w budowie wewnętrznej możemy je podzielic na przedmurze grzbietowe i brzuszne.
Ciało migdałowate znajduje się w płacie skroniowym miedzy biegunem skroniowym a rogiem dolnym komory bocznej. Składa się z licznych skupień komórkowych, zwanych jądrami ciała migdałowatego: pola migdałowate przednie, część podstawno- boczna oraz części korowo- przyśrodkowej.

Istota biała półkul

Istota biała półkul znajduje się pomiędzy płaszczem a komorami bocznymi. Jest najbardziej rozwinięta w części górnej, powyżej ciała modzelowatego, gdzie tworzy środek półowalny. Otaczając poszczególne jądra podkorowe istota biała ulega zbiciu na niewielkiej przestrzeni i tworzy torebki : ostatnią, zewnętrzną i wewnętrzną. Torebka ostatnia to warstwa istoty białej pomiędzy płaszczem a przedmurzem. Pomiędzy przedmurzem a skorupą jądra soczewkowatego znajduje się pas istoty białej zwany torebka zewnętrzna. Torebka wewnętrzna oddziela jądro soczewkowate od wzgórza i niskowzgórza oraz od jądra ogoniastego. Ku dołowi torebka wewnętrzna przechodzi w odnogę mózgu (granicą między nimi jest przyśrodkowy brzeg pasma wzrokowego). Od strony bocznej pęczki włókien skupione w torebce wewnętrznej wnikają do istoty białej półkuli jako tzw. wieniec promienisty. Na przekroju poziomym torebka ma kształt litery "V", której ramiona (odnogi) obejmują jądro soczewkowate. Dzielimy ja na: Odnoga przednia znajduje się między jądrem ogoniastym (przyśrodkowo i z przodu), a jądrem soczewkowatym (z boku i tyłu). Odnoga tylna leży między wzgórzem a jądrem soczewkowatym. Miejsce połączenia odnogi przedniej z tylną nazywa się kolanem torebki wewnętrznej, które wypukłą powierzchnią wsuwa się między biegun przedni wzgórza a głowę jądra ogoniastego. Część zasoczewkowa oddziela tylną krawędź jądra soczewkowatego od ogona jądra ogoniastego. Część podsoczewkowa leży pod tylnym biegunem jądra soczewkowatego. W tej części przebiegają końcowe włókna drogi słuchowej i wzrokowej twożąc promienistość słuchową i wzrokową.

Komora boczna

Komora boczna jest to przestrzeń przypominająca kształtem skośnie ustawioną ostrogę, łukowo otaczającą wyspę. Znajduje się wewnątrz półkuli, jej ściany tworzy istota biała półkuli oraz istota szara kresomózgowia. Wysłana jest komórkami wyściółki, a wewnątrz znajduje się płyn m mózgowo- rdzeniowo. Komory boczne łącza się poprzez wąski otwór międzykomorowy Monro'ego z komora trzecią. W komorze bocznej można wyróżnić: róg czołowy, cześć środkową, róg skroniowy oraz róg potyliczny.
Róg czołowylub przedni komory bocznej jest ograniczony przez głowę jądra ogoniastego od boku, trzon ciała modzelowatego od góry, jego kolano od przodu oraz dziób od dołu. Przyśrodkową ścianę stanowi przegroda przezroczysta rozdzielająca oba rogi.
Cześć środkowa jest to płyta, lecz dość szeroka przestrzeń ograniczona jest poprzez trzon ciała modzelowatego od góry, trzon jądra ogoniastego od boku sklepienie przyśrodkowo i wzgórze od dołu. Trzon jądra ogoniastego i powierzchnia górna wzgórza przykryte są przez prążek krańcowy, blaszkę przytwierdzona, splot naczyniówkowy oraz trzon sklepienia.
Róg potyliczny czyli tylny jest przedłużeniem części środkowej. Ograniczony jest przez promienistość ciała modzelowatego. W jego ścianie przyśrodkowej znajdują się dwie wyniosłości ostroga ptasia oraz opuszka rogu tylnego. Od dołu widoczna jest wyniosłość poboczna, a od boku obicie, które ogranicza zarówno róg potyliczny jak i skroniowy.
Róg skroniowy ma dwie ściany. Ściana górno- boczna utworzona jest poprzez obicie i nieco bardziej przyśrodkowo przez ogon jądra ogoniastego. Ścianę dolno- przyśrodkową tworzy hipokamp wraz ze splotem naczyniówkowym i strzępkiem hipokampa. Splot naczyniówkowy komory bocznej przebiega wzdłuż szczeliny naczyniówkowej Powstaje ona pomiędzy sklepieniem, a wzgórzem. Linia przyczepu splotu do struktur ograniczających szczelinę naczyniówkową to tak zwane taśma naczyniówkowa i taśma sklepienia