Wzgórzomózgowie

Wzgórzomózgowie jest najlepiej wykształconą częścią międzymózgowia. Dzieli się na wzgórze, zawzgórze i nadwzgórze. Stanowi 80% masy międzymózgowia.

Wzgórze

Wzgórze jest największym skupiskiem istoty szarej we wzgórzomózgowiu. Jest podzielone pasmami istoty białej, zwane blaszkami rdzennymi, na mniejsze skupiska, zwane jądrami wzgórza. Na przekroju czołowym wyróżniamy powierzchnie : górną, dolną, przyśrodkową i boczną. Górna, zwana również powierzchnią wolna, jest powleczona przez warstwę obwodową zbudowaną z włókien nerwowych rdzennych. Niewielkie uwypuklenie w jej części przedniej nosi miano guzka przedniego, natomiast w części tylnej poduszki. Powierzchnia dolna zrasta się z podwzgórzem, dlatego często nazywana jest powierzchnią podwzgórzową. Powierzchnia boczna pokryta blaszką rdzenną zewnętrzną łączy się z tylną odnogą torebki wewnętrznej. Powierzchnia przyśrodkowa jest jednocześnie ścianą boczną komory trzeciej, a tworzy ją warstwa istoty szarej środkowej. Jej ograniczenie górne stanowi prążek rdzenny wzgórza, a ograniczenie dolne bruzda podwórzowa. W budowie wewnętrznej wzgórza wyróżniamy następujące jądra: Jądra przednie wzgórza- leżą między odnogami blaszki rdzennej wewnętrznej. Wyróżnia się tutaj: jądro przednio-brzuszne, jądro przednio-grzbietowe, jądro przednio-przyśrodkowe. Do grupy przedniej jąder wzgórza dochodzą przede wszystkim neuryty z ciała suteczkowatego pod postacią pęczka suteczkowo- wzgórzowego, ponadto docierają też włókna z hipokampa i z zakrętu obręczy. Drogi odśrodkowe dochodzą do zakrętu obręczy. Uważa się, że jądra przednie wzgórza integrują czynność hipokampa, niektórych ośrodków podwzgórza i wzgórza oraz kory zakrętu obręczy. Jądro przyśrodkowe leży przyśrodkowo od blaszki rdzennej wewnętrznej, a bocznie od istoty szarej środkowej. Jądro przyśrodkowe otrzymuje włókna z kory płata czołowego, układu limbicznego i podwzgórza. Drogi odśrodkowe zdążają do kory płata czołowego. Jądra boczne i brzuszne leżą między blaszką rdzenną wewnętrzną i zewnętrzną. Wyróżniamy tu trzy grupy jąder: jądra brzuszne wzgórza, jądro brzuszne przednie do którego dochodzą włókna z ciała prążkowanego, tworu siatkowatego śródmózgowia oraz niespecyficznych jąder wzgórza, a także z móżdżku. Drogi odśrodkowe tego jądra zdążają do prążkowia i kory przedmuchowej, jądro brzuszne pośrednie- dochodzą do niego neuryty jądra zębatego móżdżku strony przeciwległej, z jednoimiennego jądra czerwiennego oraz z gałki bladej. Droga docierająca tu z móżdżku tworzy głównie drogę móżdżkowo- wzgórzową.Włókna odśrodkowe z jądra brzusznego pośredniego docierają do kory ruchowej i przedruchowej, mając połączenia obukierunkowe. Hipotetycznie jądro to odbiera włókna rozpoczynające się w jądrach przedsionkowych, tworzące wstęgę przedsionkową, zatem odbierałoby impulsy nie tylko z móżdżku, ale także z woreczka i łagiewki oraz przewodów półkolistych. Jądro brzuszne tylne- do tego jądra dochodzą drogi wstępujące długie, tj. wstęga przyśrodkowa, wstęga rdzeniowa, utworzona przez drogi rdzeniowo- wzgórzowe oraz wstęga trójdzielna. W jądrze tym można wydzielić dwie części : jądro brzuszne tylno- przyśrodkowe i jądro brzuszne tylno-boczne. Wstęga przyśrodkowa i rdzeniowa dochodzą do części tylno-bocznej, a wstęga trójdzielna do części tylno-przyśrodkowej. Do jądra brzusznego tylno-przyśrodkowego dochodzą również włókna smakowe z jądra samotnego. Informacje czuciowe z jąder brzusznych tylnych biegną przez odnogę tylną torebki wewnętrznej do kory czuciowej. Te same okolice kory czuciowej wysyłają włókna do jąder brzusznych tylnych wzgórza. Część górna wzgórza nazywa zie wzgórzem grzbietowym, zaliczamy do niego zrost miedzywzgórzowy, guzek przedni wzgórza, poduszkę, część jąder wzgórza i blaszek rdzennych, a także prążek rdzenny wzgórza. Część dolna wzgórza nazywa się wzgórzem brzusznymi jest położona w pobliżu bruzdy podwzgórzowej.

Zawzgórze

Składa się z ciała kolankowatego bocznego i przyśrodkowego położonych ku tyłowi i poniżej poduszki wzgórza.
Ciało kolankowate boczne jest to niewielkie podłużne zgrubienie wzgórza, znajduje się poniżej i bocznie w stosunku do poduszki. Przyśrodkowo sąsiaduje z ramieniem wzgórka górnego, zaś z boku wnika doń korzeń boczny pasma wzrokowego. Ciało kolankowate boczne jest podkorowym ośrodkiem wzroku. Wewnątrz leży jądro ciała kolankowatego bocznego, które posiada budowę warstwową. Do jądra głównego ciała kolankowatego bocznego docierają włókna tworzące pasmo wzrokowe, ale także włókna rozpoczynające się w korze wzrokowej.
Ciało kolankowate przyśrodkowe graniczy bocznie od dołu z odnogą mózgu, a bocznie i od góry z poduszką. Jego część przyśrodkowa znajduje się między ramionami obu wzgórków blaszki pokrywy (górnego i dolnego). Od dołu i strony przyśrodkowej dochodzi do niego ramię wzgórka. Ciało kolankowate przyśrodkowe jest podkorowym ośrodkiem słuchu. Wewnątrz tego ciała leży jego jądro. W ramieniu wzgórka dolnego dochodzą do niego włókna wstęgi bocznej i neuryty jądra wzgórka dolnego. Wychodzące neuryty tworzą promienistość słuchową

Nadwzgórze

Nadwzgórze znajduje się ku tyłowi i nieco powyżej wzgórza. Składa się z części bocznej, parzystej do której zaliczamy trójkąt uzdeczki, uzdeczkę i bruzdę uzdeczki oraz z części środkowej, nieparzystej do której należą spoidło uzdeczki, szyszynka i spoidło nadwzgórzowe
Trójkąt uzdeczki jest ograniczony od tyłu boczną częścią bruzdy podszyszynkowej, a z boku bruzdą uzdeczki, oddzielającą go od wzgórza. Trójkąt uzdeczki zawiera jądra uzdeczki : przyśrodkowe i boczne. Drogą doprowadzającą tych jąder jest przede wszystkim prążek rdzenny wzgórza, a poza tym dochodzą tutaj również włókna z gałki bladej. Neuryty jąder uzdeczki tworzą pęczek tyłozgięty, którego włókna kończą się głównie w jądrze międzykonarowym w śródmózgowiu a także wzgórkach górnych pokrywy i tworu siatkowatego. Przypuszcza się, że jądra uzdeczki są ośrodkiem czynności wegetatywnych, związanych z układem limbicznym i podwzgórzem.
Uzdeczki i spoidło uzdeczki jest pasmem istoty białej znajdującym się bezpośrednio za komorą trzecią. Łączy trójkąty uzdeczek. Zawiera pewną ilość włókien rozpoczynających się w jądrze przyśrodkowym uzdeczki, ale większość pochodzi z prążków rdzennych wzgórza. Znajdują się tu także włókna spoidłowe łączące bardziej odległe części mózgowia. Spoidło uzdeczek wraz ze spoidłem tylnym należy do spoideł międzymózgowia
Bruzda uzdeczki jest to płytkie zagłębienie pomiędzy trójkątem uzdeczki a poduszką wzgórza
Szyszynka leży w dole środkowym czaszki w jego części środkowej, w międzymózgowiu i nadwzgórzu, do tyłu od komory trzeciej, spoidła uzdeczek i spoidła tylnego, poniżej płata ciała modzelowatego i żyły wielkiej mózgu, między wzgórkami górnymi blaszki pokrywy na trójkącie podszyszynkowym. Jest gruczołem dokrewnym produkującym hormon melatoninę, hamujący wydzielanie gonadotropin z przedniego płata przysadki, a także za regularność cykli dobowych. Po okresie pokwitania gromadzą się w niej koncentrycznie uwarstwione ciałka, zawierające fosforany i węglany wapnia, z dodatkiem substancji organicznych, zwane piaskiem mózgu. Piasek mózgu występuje również w spoidle uzdeczek oraz w tkance naczyniówkowej pokrywającej szyszynkę. Zwężona podstawa szyszynki przechodzi z przodu w dwie blaszki, z których górna łączy się ze spoidłem uzdeczek, a dolna ze spoidłem tylnym
Spoidło nadwzgórzowe sięga ku górze do blaszki dolnej szyszynki, a ku dołowi do blaszki pokrywy śródmózgowia. Pochodzenie włókien spoidła tylnego nie jest wyjaśnione do końca. Część włókien pochodzi z komórek rozrzuconych między włóknami spoidła w postaci jądra spoidła tylnego. Część rozpoczyna się w jądrach przedpokrywowych, istocie szarej wzgórka górnego blaszki pokrywy, jądrach uzdeczki i tylnej części wzgórza. Przypuszczalnie tędy przechodzą również włókna pęczka podłużnego przyśrodkowego